A. Kunst uit Zimbabwe: Shona Sculptuur 1)
Shona Sculptuur is een moderne kunstbeweging in Zimbabwe met diep ingebedde wortels uit het verleden. Shona is de grootste stam in Zimbabwe en eigenlijk een mix van vele verschillende kleine stammen. De Shona’s worden gezien als de meest gewaardeerde poortwachters van koning Salomo's mijnen.
De naam Zimbabwe (Dzimba dzemabwe) betekent 'huizen van steen'. Steen werd in dit prachtige land al vele eeuwen geleden gebruikt om huizen en culturele gebouwen te maken. Steenhouwers maakten zorgvuldig met de hand gesneden rotsvierkanten om schitterende bouwwerken mogelijk te maken - allemaal zonder mortel.  De huidige Shona sculpturen zijn sinds de vorige eeuw de gemoderniseerde versie van de oude ambachtelijke praktijken.
 De Shona-relatie met de stenen was en is nauw verbonden met hun spirituele en eigen culturele gebruiken. Als gevolg daarvan was het historisch verklaarbaar dat hun steenwerken niet werden geëxporteerd, noch gemaakt als artistieke werken om te laten bewonderen.
De moderne Shona sculptuur is een evolutie van de aloude ambachtelijke traditie en begon in het midden van de 20e eeuw als een opkomende artistieke beweging. De omslag om de stenen te gebruiken voor artistieke doeleinden leidde tot een grote sociale en econmische ontwikkeling in de Shona stam en nieuwe en noodzakelijke mogelijkheden om in hun levensonderhoud te voorzien.
 
(1)    Een sculptuur is een ruimtelijk beeldhouwwerk dat vormgegeven is door materiaal te verwijderen, in tegenstelling tot een plastiek, dat een ruimtelijk kunstwerk is dat is gemodelleerd door toevoeging uit een beweeglijke, plastische massa als klei of was, of ook gegoten.)  

​

B. Hoe Shona Sculptuur wordt gemaakt
Een Shona sculptuur begint met de keuze van de steen; het selecteren van een stuk steen dat geschikt is voor het creatieve doel, of gewoon een mooi stuk materiaal als eerste stap. Shona beeldhouwers beschrijven hun werk als "het onthullen van de schoonheid" in de steen. Het materiaal 'spreekt' tot hen als ze aan het werk gaan. In de Shona-cultuur is het beeldhouwen nauw verbonden met hun spiritualiteit en het is een veel voor-komende overtuiging dat de spirit van voorouders of dieren in de rots aanwezig is.

​Zodra genoeg van de rots is ontdaan om een ruwe vorm voor het werk te krijgen, begint de kunstenaar de sculptuur uit te werken. Dit proces omvat het gebruik van een kleine getande hamer om het oppervlak van de steen te bewerken, het onthullen van de natuurlijke textuur en vorm van de rots.
Als de kunstenaar blij is met het ontwerp en de visie uit de rots zichtbaar is geworden, wordt het afgewerkt met steeds fijnere kwaliteiten schuurpapier zodat het oppervlak gladder en gladder wordt. Daarna wordt het kunstwerk opgewarmd naast een open vuur zodat de was kan smelten en in het stenen oppervlak kan weken. Veel lagen was worden in de steen gesmolten en vervolgens uitgeslepen om een diepe glans en kleur te geven.  

​Shona beeldhouwers gebruiken de natuurlijke schoonheid van de steen en werken met de natuurlijke vormen en onvolkomenheden in de rots om een stuk steen tot leven te brengen. De kunstenaars houden vaak bepaalde delen van de steen on-gesneden en niet-gepolijst om een contrast te maken met de schoonheid en vorm van het beeld. De schoonheid van hun beeldhouwerk komt door de elegante vormen die ze creëren, de diepe culturele betekenis en de schoonheid van de natuurlijke rots zelf. De Shona sculptuur is volledig met de hand gemaakt, dit betekent dat elke kunstenaar unieke werken maakt.

Onze TuINN-beelden zijn door de Gert en Monique Boer (marknesse) zelf verzameld bij kunstenaars op het platteland van Zimbabwe (kleinafrika.nl/)

C.Steensoorten voor Shona sculptuur
Kobalt: Een prachtige steen die vaak paars is met een variatie van gele en witte markeringen en strepen overal. Kan vaak bruin /oranje markeringen hebben. Kobalt is een broos, relatief zeldzaam hard metaal, dat qua uiterlijk sterk lijkt op ijzer en nikkel. Het is broos en relatief zeldzaam waardoor het nogal een uitdagende steen om mee te werken. Voor de beeldhouwers die de vaardigheid echter hebben, kan de heldere kleur en de verscheidenheid van textuur zorgen voor de productie van een aantal prachtige werken. Waardering op Mohs hardheid schaal: 5 - 6
Opaal: Een mooie licht groenachtige serpentine. Opaal is een zeer harde steen fijn getextureerd met een bijna doorschijnend oppervlak soms gespikkeld met rode, oranje en blauwachtige stippen en patches. Opalstone staat bekend om zijn melkachtige lichtgekleurde greens en gladde textuur. Deze steen is een van de favorieten van beeldhouwers, want het is niet zo hard als springsteen en andere serpentines, maar nog steeds geeft het een zeer verfijnde afwerking. Opalstone heeft soms ook een bruine kleur in het overwegend groen. Het uiterlijk kan glad of gevlekt zijn. Opaal wordt ontgonnen zonder het gebruik van gemechaniseerde werktuigen. Op de Mohs hardheid schaal scoort opaal tussen 5,0-5,5.
Springstone: Een zeer harde serpentine met een hoog ijzergehalte en een fijne textuur, hard en stevig met een goede weerstand tegen de beeldhouwer. Springstone heeft een rijke buitenste "deken" van roodbruine geoxideerde rots. Ze komen uit de steengroeve als sculpturen gemaakt door de natuur miljoenen jaren geleden en zijn vaak een bron van inspiratie voor de kunstenaar. Er zijn een paar mijnen waar deze steen wordt gevonden, maar Guruve, in het noorden, is het grootst waar springsteen wordt gedolven. Een mooie donkere steen, het polijst tot een hoge glans vanwege de dichtheid. Zoals met de meeste andere stenen die worden ontgonnen voor het doel van beeldhouwen, wordt deze steen gedolven met de hand op gemeenschappelijke gronden.
​

D. Kosten van Shona sculptuur
Het spreekt vanzelf dat de kostprijs van een beeldhouwwerk niet wordt bepaald door de ’aanschaf’ van de ruwe rotssteen. In Zimbabwe is steen als grondstof in overvloed aanwezig. Wel vraagt de winning van de rotsbrokken veel handarbeid. Ook het ontwerpen en afwerken/polijsten van de beelden is een lang en intensief proces. Sommige kleine beelden kunnen daarna in Zimbabwe worden verkocht aan toeristen, maar het overgrote deel van de beeldhouwwerken wordt via allerlei kunstgalerijen verkocht in het buitenland. Met name het zorgvuldig inpakken van het kunstwerk in zeecontainers en het uiteindelijke zeetransport naar en door Europa en Amerika is uiterst kostbaar.

In grote lijn is de verkoopprijs van een Shona kunstwerk als volgt opgebouwd:
   10 – 20 % lokale productiekosten (met name arbeid en materialen kunstenaar)
  40 – 50 % (internationale) transportkosten
  30 - 40 % verkoopkosten kunsthandel/galerij

In principe willen wij in onze tuINN vooral zelf genieten van de Shona-beeldhouwwerken! Door hun natuurlijke aard harmonieren de beelden op een prachtige wijze in onze natuurlijke omgeving. Indien echter bezoekers bijzonder aangetrokken worden door een bepaald beeld is het mogelijk dit beeld van ons over te nemen. Aangezien wij als tuINN geen commerciele doelstelling hebben, vragen wij uitsluitend een vergoeding voor de lokale productiekosten en (internationale)  transportkosten. Op deze wijze zijn we wel in staat om steeds weer nieuwe beeldhouwwerken uit Zimbabwe te verwerven en de Shona-mensen te helpen in hun levensonderhoud.

Op de volgende pagina’s is onze huidige collectie verder uitgewerkt. Waar mogelijk is ook enige informatie weergegegven van de betreffende beeldhouwer, Daarvoor is gebruik gemaakt van diverse websites over ‘shona art’.
​